Raport Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka o II ustawie emerytalnej (tzw. represyjnej)

Szczegóły
Kategoria: Represjonowani
Opublikowano: poniedziałek, 02 sierpień 2021 18:37
Zespół ds ustawy represyjnej
Odsłony: 1057

Helsińska Fundacja Praw Człowieka, w ramach prowadzonego przez siebie „Monitoringu systemu ochrony praw człowieka w Polsce” opracowała i opublikowała ostatnio (wg stanu prawnego na 5 lipca 2021) raport zatytułowany: „Ustawa o obniżeniu świadczeń funkcjonariuszom służb mundurowych - ocena skutków regulacji ex post”. Jego autorem jest dr. Marcin Szwed. 

Na 39 stronach szczegółowo przedstawia sytuację emerytów i rencistów służb mundurowych (ale i członków ich rodzin) w cztery i pół roku po uchwaleniu niesławnej ustawy zwanej w naszym środowisku represyjną, a w kręgach rządowych dezubekizacyjną. Autor stwierdziwszy że ten drugi termin „(…) jest jednak terminem obraźliwym dla osób objętych jej skutkami oraz wprowadzającym w błąd” (ze Wstępu) konsekwentnie używa określenia „II ustawa emerytalna”.

Raport jest obszerny (mieści się w sumie na 80 stronach) i w naszej opinii wszechstronny i obiektywny. Jego silną stroną jest m.in. to, że nie ogranicza się jedynie do wymienionej w tytule raportu „oceny skutków regulacji ex post”, ale też daje czytelnikowi zestawienie ze sobą stanu rozwiązań emerytalnych funkcjonariuszy służb mundurowych przed rokiem 2009 z „I ustawą emerytalną” (ustawa Sejmu z 23.01.2009), a następnie „II ustawą emerytalną” (ustawa Sejmu z 16.12.2016). Odnotowuje odnoszące się do I ustawy: Wyrok Trybunału Konstytucyjnego, Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka oraz Orzeczenie TSUE. Pokazuje także jak w trakcie prac legislacyjnych zmieniały się kolejne wersje projektu by wreszcie okrzepnąć w formie II ustawy, przyjętej prze Sejm w bardzo kontrowersyjnych okolicznościach (o których też pisze!).

Zainteresowani mogą zapoznać się z pełną treścią tego raportu korzystając z poniższego odsyłacza:

https://www.hfhr.pl/wp-content/uploads/2021/07/Raport-HFPC-II-ustawa-emerytalna-07-2021.pdf

Na zachętę poniżej zamieszczamy zawarte w 5 rozdziale raportu Podsumowanie

Wejście w życie II ustawy emerytalnej doprowadziło do naruszenia praw człowieka wobec tysięcy osób. Naruszenia te dotyczyły nie tylko prawa do zabezpieczenia społecznego czy prawa do równego traktowania, ale i prawa do sądu.

Obecnie, po czterech latach od wejścia ustawy w życie, skutki owych naruszeń zostały naprawione jedynie w odniesieniu do wąskiej grupy tych ubezpieczonych, których odwołania zostały prawomocnie rozpoznane i uwzględnione przez sądy. W dalszym ciągu ponad 13 tysięcy postępowań w całym kraju pozostaje zawieszonych w związku z toczącym się postępowaniem przed Trybunałem Konstytucyjnym. Co więcej, nawet ich podjęcie przez sąd w wielu przypadkach może nie doprowadzić do szybkiego wydania rozstrzygnięcia. W Sądzie Okręgowym w Warszawie jest obecnie ponad 11 tysięcy zawieszonych postępowań. Aby rozpoznać je wszystkie w rozsądnym terminie, np. 2-3 lat, sąd ten musiałby rozpoznawać kilka tysięcy spraw rocznie. Tymczasem, w 2020 r. Sąd ten wydał jedynie 169 wyroków dotyczących odwołań od decyzji ZER a w 2021 r. (do 7 maja) – 126 wyroków.

II ustawa emerytalna wykreowała zatem system, w którym najpierw obniża się świadczenia osobom uprawnionym, i to w sposób niezgodny ze standardami ochrony praw człowieka, na co zwracają uwagę sądy w wydanych do tej pory wyrokach na tym tle, a następnie de facto pozbawia się wiele z tych osób dostępu do sądu. Zważywszy bowiem na zaawansowany wiek wielu osób dotkniętych działaniami ustawy, część z nich może po prostu nie doczekać wydania przez sąd wyroku uchylającego zaskarżoną decyzję ZER.

Informacją pozytywną jest natomiast to, że wiele sądów mimo wszystko nie zdecydowało się na zawieszenie postępowania lub podjęło je pod wpływem orzecznictwa sądów apelacyjnych lub uchwały Sądu Najwyższego, która, dzięki przyjęciu prokonstytucyjnej wykładni pojęcia „służba na rzecz totalitarnego państwa”, umożliwia przyjęcie przez sądy bardziej zindywidualizowanego podejścia, opartego na ocenie charakteru służby danego funkcjonariusza. I choć do tej pory sądy okręgowe wydały jedynie ok. 2100 wyroków, z których jedynie niewielka część się uprawomocniła, do jednak zarówno same rozstrzygnięcia, jak i argumenty przyjmowane w ich uzasadnieniu, mogą nastrajać optymistycznie. Sądy w zdecydowanej większości uchylają bowiem decyzje ZER, odwołując się do treści uchwały SN, Konstytucji oraz prawa międzynarodowego.

W tym zakresie warto także zwrócić uwagę na przyjmowaną przez niektóre sądy koncepcję rozproszonej kontroli konstytucyjności. Co ciekawe, niektóre sądy wychodzą z założenia, że kompetencja do odmowy zastosowania przepisu ustawy ze względu na jego niekonstytucyjność przysługuje im niezależnie od obecnego stanu Trybunału Konstytucyjnego, będąc po prostu jedną z form bezpośredniego stosowania Konstytucji. Czas pokaże, czy tego rodzaju podejście będzie kontynuowane i przełoży się na orzecznictwo sądów także w sprawach dotyczących innych kwestii niż odwołania od decyzji ZER, prowadząc do wykreowania nowego modelu kontroli konstytucyjności w Polsce.

Czynnikiem, który może negatywnie wpłynąć na tę, generalnie korzystną dla ubezpieczonych, linię orzeczniczą, mogą być wyroki Trybunału Konstytucyjnego w sprawach dotyczących konstytucyjności ustawy, w tym zwłaszcza spodziewane rozstrzygnięcie w postępowaniu zainicjowanym pytaniem prawnym Sądu Okręgowego w Warszawie. Jedyne z dotychczas wydanych rozstrzygnięć Trybunału Konstytucyjnego dotyczące omawianej problematyki, a więc wyrok z 16 czerwca 2021 r., sugeruje, że Trybunał Konstytucyjny raczej nie będzie skłonny do stwierdzenia niezgodności omawianej ustawy z Konstytucją. Nawet jednak w takiej sytuacji sądy będą mogły sięgać do wykładni zaprezentowanej w uchwale SN lub samodzielnie zbadać zgodność ustawy z EKPC.

                                                                                                              Rzecznik Prasowy ZW SEiRP 

                                                                                                              Jan Chmura